Морфологиялық талдау
Етістік.
1. Сөз табы ( часть речи ) . Жалпы мағынасы ( значение слова )
2.Морфологиялық белгілері. ( Морфологические признаки )
Бастапқы тұлғасы / тұйық түрі , у- жұрнағы арқылы жасалады/
Начальная ( неопределенная ) форма.
Тұрақты белгілері (Постоянные признаки )
а/ Тұлғасына қарай (По способу образования)
Негізгі ( непройзводные) , Туынды ( пройзводные )
ә / Мағынасына қарай ( По значению)
Негізгі ( Основные ) , Көмекші ( вспомогательные)
б/ Құрамына қарай ( По составу)
Дара ( Простые) , Күрделі ( Сложные)
в / Объектіге қатынасына қарай ( По отношению к объекту)
Салт ( Непереходные ) , Сабақты ( Переходные , треб. В.п..)
г/ Іс-әрекеттің орындалуына қарай( По отношению к результату действия)
Болымды (Положительные) , Болымсыз ( Отрицательные)
Тұрақсыз белгілері ( Непостоянные признаки)
а ) шақтары ( время глагола)
ә ) райлары ( наклонение)
б) септелуі ( падеж , только в неопр. форме )
в) жіктелуі ( личное окончание)
г) көптелуі ( число )
3. Синтаксистік қызметі ( Синтаксическая служба)
Талдау үлгісі :
Оқушы сыныпты тазартқысы келді .
Тазартқысы келді - етістік , іс- әрекеттің атауы
Бастапқы тұлғасы - тазарту ( Не істеу ?)
Тұрақты белгісі : туынды , негізгі , күрделі , сабақты , болымды.
Тұрақсыз белгілері : өткен шақ , қалау рай , ІІІ жақ , жекеше түрде тәуелденіп , баяндауыш қызметін атқарып тұр
Морфологиялық талдау
Зат есім .
1. Сөз табы ( часть речи ) . Жалпы мағынасы (Значение слова)
2.Морфологиялық белгілері ( Морфологические признаки )
Бастапқы тұлғасы ( Атау септігіндегі , жекеше түрі )
Начальная форма ( Им . падеж , ед. ч.)
Тұрақты белгілері ( Постоянные признаки )
а) Мағынасына қарай ( По значению)
Жалқы есім және жалпы есім ( собственное или нарицательное имя)
ә ) Құрамына қарай ( По составу)
Дара және күрделі ( простое или сложное имя существительное )
б ) Тұлғасына қарай ( По способу образования )
Негізгі ( Непройзводные) , туынды ( пройзводные )
в ) Деректі және дерексіз ( видимые предметы и абстрактные понятия)
Тұрақсыз белгілері ( непостоянные признаки )
а ) көптелуі
ә ) септелуі
б ) тәуелденуі
в ) жіктелуі
3.Синтаксистік қызметі ( синтаксическая служба)
Талдау үлгісі :
Астанадан ағаларым келді .
Ағаларым - зат есім , туыс адамның атауы
Бастапқы тұлғасы - Аға ( кім ?)
Тұрақты белгісі : жалпы, дара , негізгі , деректі.
Тұрақсыз белгісі : кімдер ? деген сұраққа жауап беріп , І жақ , көпше түрінде тәуелденіп тұр. Сөйлемде бастауыш қызметін атқарып тұр .
Морфологиялық талдау
Сын есім .
1. Сөз табы ( часть речи) . Жалпы мағынасы ( значение слова )
2.Морфологиялық белгілері ( морфологические признаки )
Бастапқы тұлғасы ( негізгі с. есім ) Начальная форма (основа прилаг.)
Тұрақты белгілері ( постоянные признаки)
а ) Құрамына қарай ( По составу)
Дара ( простые ) , күрделі ( сложные )
ә ) Жасалуына қарай ( по способу образования)
Сапалық ( качественные), қатыстық ( относительные )
б ) Шырайына қарай ( по степени сравнения )
Жай шырай ( простая степень), салыстырмалы шырай ( сравн. ст.),
Күшейтпелі шырай , асырмалы шырай - ( превосходная .ст.)
Тұрақсыз белгілері ( Непостоянные признаки )
а ) жіктелуі ( лицо , число , если сын есім в предл. явл-ся сказуемым)
3. Синтаксистік қызметі ( Синтаксическая роль)
Талдау үлгісі :
Әлібек Нұртайұлы - аса құрметті адам .
Құрметті - сын есім , адамды сыйлау дегенді білдіреді.
Бастапқы тұлғасы - құметті ( Қандай ?)
Тұрақты белгілері : дара , қатыстық , асырмалы шырай ,
Тұрақсыз белгілері: ІІІ жақ , жекеше түрі ,
сөйлемде анықтауыш қызметін атқарып тұр.
Морфологиялық талдау
Сан есім .
1. Сөз табы ( часть речи) . Жалпы мағынасы ( значение слова)
2. Морфологиялық белгілері ( Морфологические признаки)
Бастапқы тұлғасы ( Основа числительного)
Тұрақты белгілері ( Постоянные признаки)
а ) Тұлғасына қарай ( По способу образования)
Негізгі ( Непройзводные) , Туынды ( Пройзводные)
ә ) Құрамына қарай ( По составу )
Дара ( Простые) , Күрделі ( Сложные)
б ) Мағынасына қарай ( По значению)
1.Есептік ( Количественные)
2.Реттік ( Порядковые )
3.Жинақтық ( Собирательные)
4. Топтау ( Разделительные)
5.Болжалдық ( Предположительные)
6.Бөлшектік ( Дробные)
Тұрақсыз белгілері ( непостоянные признаки )
А ) Септелуі ( падеж , у количественых числительных)
ә ) Жіктелуі ( личное окончание , у колич. числительных , или когда
числительное является сказуемым)
б) тәуелденуі ( окончание принадлежности у количественных числительных)
в) көптелуі ( число , у количественных числительных )
3.Синтаксистік қызметі ( Синтаксическая роль )
Талдау үлгісі :
Тапсырма он бесінші бетте берілген .
Он бесінші – сан есім , реттік сан есім.
Бастапқы тұлғасы - он бес ( Неше ?)
Тұрақты белгілері : туынды , күрделі ,реттік .
Тұрақсыз белгілері : ж.с.
Сөйлемде анықтауыш болып тұр.
Морфологиялық талдау
Есімше.
1.Сөз табы ( Часть речи) . Сөз мағынасы ( значение слова)
2. Морфологиялық белгілері ( Морфологические признаки)
Бастапқы тұлғасы - түбір етістік ( начальная форма - основа глагола)
Тұрақты белгілері ( Постоянные признаки )
А ) Өткен шақ ( Пр.вр.)
– ған / ген, -қан/ -кен жұрнақтары арқылы жасалады.
ә ) Келер шақ ( буд. вр.)
–ар /-ер, -р, -с жұрнақтары арқылы жасалған
б) Дағдылы ( обычное)
-атын/ -етін, -йтын /-итін,-ушы/- уші жұрнақтары арқылы жасалған.
в ) Мақсат ( Цели )
-мақ / мек , -бақ /бек , пақ /пек жұрнақтары арқылы жасалады .
Тұрақсыз белгілері ( непостоянные признаки )
А ) көптелуі ( число )
ә) септелуі ( падеж)
б) жіктелуі ( личное окончание)
в) тәуелденуі ( окончание принадлежности)
3. Сөйлемдегі қызметі ( Синтаксическая роль)
( Есімше есімдер ретінде анықтауыш бола береді , және басқа да сөйлем мүшелерінің қызметін атқара алады.)
Талдау үлгісі :
Сенің келгеніңді естідім .
Келгеніңді - есімше , адамның бір жерге аяғымен жеткенін білдіреді .
Бастапқы тұлғасы : келген (Не істеген ?) , кел - түбір ет. + ген -жұрнақ
Тұрақты белгілері : откен шақ
Тұрақсыз белгілері : тәуелдік жалғау - ІІ жақ , (ж.т.) , табыс септік.
Сөйлемде толықтауыш болып тұр .
Морфологилық талдау
Көсемше .
1. Сөз табы ( часть речи ) . Жалпы мғынасы ( значение слова)
2.Морфологиялық белгілері ( Морфологические признаки)
Бастапқы тұлғасы ( начальная форма)
Тұрақты белгілері ( Постоянные признаки)
а) Өткен шақ / прош. время
(-ып, -іп - -п жұрнақтары арқылы жасалады)
ә) Ауыспалы шақ / переходное время
( - а , - е , -й жұрнақтары арқылы жасалады)
б) Мақсат / цели
( -ғалы/гелі, қалы/келі жұрнақтары арқылы жасалады)
в) Мезгіл / времени
(-ғанша / генше, қаша /кенше жұрнақтары арқылы жасалады)
г) Шарт / условия
( - майыншы / - мейінші жұрнақтары арқылы жасалады. )
Тұрақсыз белгілері ( Непостоянные признаки)
а) Жіктелуі
( ғалы /- гелі жұрнақтарынан жасалған көсемшеден басқалары)
3.Сөйлемдегі қызметі ( Синтаксическая роль)
Көсемше бастауыш бола алмайды.
Талдау үлгісі :
Ауылға барамын десең , мені ала кет .
Барамын - көсемше , жүрем дегенді білдіріп тұр .
Бастапқы тұлғасы - бар (түбір ет.) + а (жұрнақ) + (- мын жж.)
Тұрақты белгілері : ауыспалы келер шақ
Тұрақсыз белгілері : жіктелуі (І ж, ж.т. )
Сөйлемде баяндауыш болып тұр.
Морфологиялық талдау
Устеу .
1.Сөз табы ( часть речи) . Жалпы мағынасы ( значение слова)
2.Морфологиялық белгілері ( морфологические признаки)
Бастапқы тұлғасы ( основа слова)
Тұрақты белгілері ( постоянные признаки)
а) Тұлғасына қарай ( по способу образования)
Негізгі ( непройзводные), туынды ( пройзводные )
ә) құрамына қарай ( по составу)
Дара ( простые) , күрделі ( сложные )
б) Мағынасына қарай ( по значению)
1. Мезгіл ( времени )
2. Мекен ( места)
3. Мөлшер ( количества и меры)
4. Сын –бейне ( образа и способа действия)
5. Күшейту ( усилительные)
6. Мақсат ( цели)
7. Себеп –салдар ( причины и следствия)
8. Топтау ( разделительности)
Тұрақсыз белгілері жоқ ( непостоянных признаков нет)
3. Синтаксистік қызметі ( Синтаксическая роль)
( көбінесе пысықтауыш болады)
Талдау үлгісі :
Кітапхана жоғарғы қабатта орналасқан .
Жоғарғы - үстеу , заттың орналақан бағытын білдіретін сөз .
Бастапқы тұлғасы - жоғары ( қалай ?)
Тұрақты белгілері : неігізгі, дара ,мекен үстеу
Сөйлемде анықтауыш болып тұр .
Морфологиялық талдау
Есімдік .
1.Сөз табы ( Часть речи ). Жалпы мағынасы ( значение слова )
2.Морфологиялық белгілері ( морфологические признаки )
Бастапқы тұлғасы ( начальная форма)
Тұрақты белгілері ( постоянные признаки )
а) Тұлғасына қарай ( по способу образования )
Негізгі ( непроизводные) , Туынды ( производные)
ә) Құрамына қарай ( По составу )
Дара ( простые), Күрделі ( сложные )
б) Мағынасына қарай ( по значению )
1. Жіктеу ( личные)
2 . Сілтеу ( указательные)
3. Сұрау ( вопросительные)
4. Өздік ( вовратные)
5. Болымсыздық ( отрицательные)
6. Белгісіздік ( неопределенные)
7. Жалпылау ( определительные)
Тұрақсыз белгілері ( непостоянные признаки )
А) септелуі ( падеж)
ә) көптелуі
б) тәуелденуі
3. Синтаксистік қызметі ( синтаксическая роль )
Талдау үлгісі :
Өзіңді өзгеден жоғары санама .
өзіңді өзгеден - есімдік , « бір адам басқа адамнан» деген мағынаны білдіреді .
Бастапқы тұлғасы - өз ( кім ?) + ің ( т. ж.) + с.ж ( т.с.)
Тұрақты белгілері : туынды , күрделі ,өздік .
Тұрақсыз белгілері : септік жалғау ( т.с. ) , тәуелдік жалғау ( ІІ жақ . жекеше түр)і
Сөйлемде толықтауыш болып тұр .